သူငယ္ျပန္ေရာဂါ-၂ (Dementia Syndrome-2)

သူငယ္ျပန္ေရာဂါမွာ ေယဘူယ်လကၡဏာေတြအျပင္ တျခားတဲြဖက္လကၡဏာေတြ (co-existing symptoms) လည္း ျဖစ္တတ္ပါေသးတယ္။ စိတ္ဓာတ္က်ျခင္း (ဥပမာ တစ္ေယာက္တည္း ေတြေတြေ၀ေ၀ ငူေငါင္ေနတာ၊ မ်က္ရည္လြယ္လာတာ၊ အစားမစားေတာ႔တာ စသည္) စိတ္ကနာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း (ဥပမာ ထိုင္မရ ထမရ ဟိုေလၽွာက္ဒီေလွ်ာက္ ေယာက္ယက္ခတ္ေနတာ၊ ညမအိပ္ႏိုင္တာ စသည္) လံႈ႕ေဆာ္မႈမဲ႔ အၾကား၊ အျမင္အာရံုေတြ ရျခင္း (ဥပမာ တစ္ေယာက္တည္း စကားေတြ ေျပာေနတာ၊ တကယ္မရွိပဲ အိမ္ထဲမွာ သူစိမ္းေတြ ျမင္ေနတာ စသည္) တို႔ေပါ႔။

တခ်ိဳ႕က်ေတာ႔လည္း ေရာဂါေၾကာင္႔ ေမ႔ေလ်ာ႔ၿပီး အထားမွားတာကို ကိုယ္႔ဖာသာကိုယ္ မမွတ္မိေတာ႔ သူမ်ား ခိုးတယ္ ထင္ၿပီး မိသားစု၀င္ သို႔မဟုတ္ တျခားလူေတြကို စြပ္စြဲတာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္ပါေသးတယ္။ ဆရာ၀န္ကို ျပၾကည္႔သင္႔ပါတယ္။ ေဆးနဲ႔ ကုဖို႔ လို၊မလို ဆံုးျဖတ္ရေအာင္ပါ။ ဒါကို ေရာဂါေၾကာင္႔ ျဖစ္တာပဲလို႔ နားလည္ရင္ မလိုအပ္တဲ႔ ေဒါသ၊ စိတ္ပူပန္ျခင္းေတြ အထိုက္အေလ်ာက္ သက္သာပါလိမ္႔မယ္။ ကိုယ္႔ဖက္က တတ္ႏိုင္သေလာက္ ရွင္းေအာင္ ထားရင္၊ ေနရင္ အမ်ားအျမင္မွာလည္း သံသယ ကင္း၊ ကိုယ္လည္း စိတ္ေပါ႔ပါးတာေပါ႔။

ေရာဂါမွန္း မသိခဲ႔ရင္ အထက္ပါ လကၡဏာေတြဟာ လူနာအတြက္ေရာ၊ မိသားစုအတြက္ပါ ေၾကာက္စရာ ျဖစ္ပါတယ္။ အယူသည္းတဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈ ရွိတဲ႔အရပ္မွာဆိုရင္ ဒါကို အပမွီတယ္၊ ပေယာဂ၀င္တယ္လို႔ေတာင္ ေျပာေကာင္းေျပာမယ္ ထင္ပါတယ္။ အမွန္က ဦးေႏွာက္တြင္း ဓာတ္သဘာ၀ေတြ ေဖာက္ျပန္လို႔ ျဖစ္ရတာပါ။ သူငယ္ျပန္ေရာဂါသက္သက္ကို ေပ်ာက္ေအာင္ မကုႏိုင္ေသးေပမယ္႔ ဒီလို တြဲဖက္လကၡဏာေတြကိုေတာ႔ ေဆးကုလို႔ ရပါတယ္။ Symptomatic treatment ေပါ႔။ ရလဒ္ေကာင္းပါတယ္။

ဦးေႏွာက္တြင္း ေရာဂါဇစ္ျမစ္ေပၚ မူတည္လို႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိတဲ႔အထဲမွာ အယ္လ္ဇိုင္းမား သူငယ္ျပန္ေရာဂါ တစ္ခုတည္းပဲ သူ႕ေရာဂါ သက္သက္ကို ကုတဲ႔ေဆး ရွိပါေသးတယ္။ ႏွစ္မ်ိဳးေရာတဲ႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါဆိုရင္လည္း အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါေဆးေတြ သံုးၾကည္႔လို႔ ရပါတယ္။ ထိေရာက္မႈကေတာ႔ အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါသက္သက္ ျဖစ္သူနဲ႔စာရင္ ကြာဟေလ်ာ႔နည္းႏိုင္ပါတယ္။ က်န္တာကေတာ႔ ဆိုင္ရာဆိုင္ရာကို ကုရပါတယ္။ ေလျဖတ္ေရာဂါေၾကာင္႔ ျဖစ္တဲ႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါဆိုရင္ ေနာက္ထပ္ ေလမျဖတ္ေအာင္ ေသြးတိုး၊ ဆီးခ်ိဳကို ေသခ်ာကု၊ ေသြးခဲေၾကာင္႔ ျဖစ္တဲ႔ ေလျဖတ္ေရာဂါဆိုရင္ ေသြးက်ဲေဆး ေပး၊ အရက္ေၾကာင္႔ ျဖစ္တဲ႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါဆိုရင္ အရက္ကို ျဖတ္ စသည္ျဖင္႔ေပါ႔။

ေလာေလာဆယ္ သံုးခြင္႔လိုင္စင္ရထားတဲ႔ အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါေဆးေတြထဲမွာ Memantine ကေတာ႔ ေရာဂါလမ္းေၾကာင္းကို ေျပာင္းလဲေစတဲ႔ ေဆးမ်ိဳး (Disease-modifying agent) လို႔ ေခၚရင္ ရပါတယ္။ တျခားေဆးေတြနဲ႔ စာရင္ ေပၚတာ အရမ္းႀကီး မၾကာေသးလို႔ ေရရွည္သုေတသနနဲ႔ လက္ေတြ႔ကု ရလဒ္အေျဖေတြ ေနာက္ထပ္ လိုပါေသးတယ္။ အရွင္းေပ်ာက္ေစတဲ႔ေဆးေတာ႔ မဟုတ္ပါဘူး။

က်န္တဲ႔ အယ္လ္ဇိုင္းမားေရာဂါေဆး Choline Esterase Inhibitors (Donepezil, Galantamine, Rivastigmine) ေတြဟာ ေရာဂါလမ္းေၾကာင္းကို ေျပာင္းလဲေစတဲ႔ ေဆးမ်ိဳး (Disease-modifying agents) မဟုတ္ၾကပါဘူး။ ေရာဂါလကၡဏာကို ခဏထိန္းထားတဲ႔ သေဘာပဲ ရွိပါတယ္။ အၾကမ္းအားျဖင္႔ လူနာသံုးေယာက္မွာ ႏွစ္ေယာက္ ရလဒ္ေကာင္း ရတတ္ပါတယ္။ ဒါကလည္း အခ်ိန္အတိုင္းအတာ တစ္ခုအထိပါ။ ေဆးရဲ႕အစြမ္းကို ေရာဂါေရွ႕တိုးႏႈန္းက အႏိုင္ယူသြားတဲ႔ တစ္ခ်ိန္မွာေတာ႔ ေဆးမတိုးေတာ႔ပါဘူး။ ဒါကို ဆရာ၀န္က ေဆးစၫႊန္းကတည္းက လူနာနဲ႔ လူနာရွင္ကို ပြင္႔ပြင္႔လင္းလင္း ေျပာထားရပါတယ္။ ေနာက္မွ စိတ္အေႏွာက္အယွက္ျဖစ္၊ နားလည္မႈလြဲ၊ မေက်နပ္တာေတြ မျဖစ္ရေအာင္ပါပဲ။ ဒါကို လူနာနဲ႔ လူနာရွင္အားလံုးက လိုလားလက္ခံပါတယ္။ ဒီလို သိရတာဟာ သူတို႔ရဲ႕ ေဆးအေပၚ ဆံုးျဖတ္ခ်က္အတြက္လည္း အေထာက္အကူ ရတာေပါ႔။

တဲြဖက္လကၡဏာေတြ (co-existing symptoms) ကိုေတာ႔ သက္ဆိုင္ရာေဆးေတြ { ဥပမာ စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါ တန္ျပန္ေဆး (anti-depressants) စိတ္ၿငိမ္ေဆး (anxiolytics) အမွန္ႏွင္႔ ကင္းကြာျခင္းကို တန္ျပန္ေဆး (anti-psychotics)}နဲ႔ ကုႏိုင္ပါတယ္။ ကုခ်င္တဲ႔ လကၡဏာ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ ထားၿပီး ေသေသခ်ာခ်ာ ေစာင္႔ၾကည္႔ကုသႏိုင္ပါတယ္။ မလိုအပ္ပဲ ေဆးေတြ အမ်ားႀကီး ေပးထားတာမ်ိဳး ေရွာင္ရပါမယ္။

ေဆးမဟုတ္တဲ႔ အျခားကုထံုးမ်ားလည္း ရွိပါတယ္။ လူနာကို လက္ရွိ အခ်ိန္၊ ပတ္၀န္းက်င္နဲ႔ ျပန္ဆက္စပ္ေပးတဲ႔ Reality Orientation Therapy, ေရွးေဟာင္းေႏွာင္းျဖစ္ေတြ ျပန္ေျပာ၊ ဓာတ္ပံုေဟာင္းေတြ ျပန္ၾကည္႔ရင္း မွတ္ဥာဏ္ကို ႏိႈးဆြေပးတဲ႔ Reminiscence Therapy, အေမႊးန႔ံအမ်ိဳးမ်ိဳးကို သံုးၿပီး စိတ္ေရာကိုယ္ပါ တင္းၾကပ္ေနတာကို ေျဖေလွ်ာ႔ေပးတဲ႔ Aroma Therapy, စသည္တို႔ကိုလည္း သံုးႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေတြ လုပ္တတ္တဲ႔ သူနာျပဳတို႔ Occupational Therapist တို႔ေတာ႔ လိုတာေပါ႔။ ဒီကုထံုးေတြက သုေတသန အေထာက္အထား အႀကီးစား မရွိေသးပါဘူး။ အေသးစား ေလ႔လာခ်က္ေတြမွာေတာ႔ ရလဒ္ ေကာင္းၾကပါတယ္။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး ႀကီးႀကီးမားမားလည္း မရွိပါဘူး။

သူငယ္ျပန္ေရာဂါကို ႀကိဳတင္ကာကြယ္နည္းေတာ႔ မေတြ႔ေသးပါဘူး။ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ေယဘူယ် ေကာင္းခ်က္၊ဆိုးခ်က္ေတြ အတိုင္းပဲလို႔သာ ဆိုပါရေစ။ အရက္က ဦးေႏွာက္အတြက္ အဆိပ္မို႔ ေရွာင္ႏိုင္ရင္ ေကာင္းပါတယ္။ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးတစ္မ်ိဳး (NSAIDs) အမ်ိဳးသမီး ေဟာ္မုန္း (Oestrogen) အပင္ထြက္ ေဆးတစ္မ်ိဳး (Gingko biloba) နဲ႔ Vitamin E & C တို႔ဟာ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ ျဖစ္ႏႈန္းနည္းေစတယ္လို႔ ကနဦးေတြ႕ရွိခ်က္ေတြ ရွိထားပါတယ္။ သူတို႔မွာလည္း ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြနဲ႔ပါ။ သိပၸံနည္းက် တိုက္ရိုက္ ျဖစ္ေစမႈကို အတည္မျပဳရေသးလို႔ လက္တည္႔မစမ္းသင္႔ပါဘူး။

အိမ္သား မိသားစု၀င္အေနနဲ႔ ဘာလုပ္ေပးႏိုင္သလဲဆိုရင္ ေမ႔တတ္တာေလးကို ခဏခဏ မေ၀ဖန္မိ၊ မျပင္မိဖို႔ သတိထားပါ။ မဟုတ္ရင္ လူနာ စိတ္ရင္လည္းတို ဒါမွမဟုတ္ စိတ္ထိခိုက္၊ စိတ္ဓာတ္က်ေစႏိုင္လို႔ပါပဲ။ ကိုယ္ဆိုရင္ေကာ အဲလို တစ္ခ်ိန္လံုး လိုက္ေျပာ၊ လိုက္ျပင္ေနတာ ခံခ်င္မလား ကိုယ္ခ်င္းစာၾကည္႔ေပါ႔။ စကားေျပာရင္လည္း ရွင္းရွင္းလင္းလင္း တစ္ခ်ိန္မွာ တစ္ခု ေျပာပါ။ အမ်ားႀကီး တစ္ၿပိဳင္နက္ ေျပာရင္ လူနာအတြက္ အင္မတန္ ရႈပ္ေထြး၊ လိုက္မမီ၊ စိတ္ညစ္စရာ ျဖစ္ေစပါတယ္။ လူနာက ေန႔ေတြရက္ေတြ ေရာေထြးမွားယြင္းတတ္ရင္ အိမ္ေရွ႕မွာ ဒီေန႔ ဘယ္ရက္ဘယ္ေန႔ဆိုတာ ေရးထားတဲ႔ သင္ပုန္း သို႔မဟုတ္ ျပကၡဒိန္ တစ္ခု ထားေပးလိုက္ပါ။ ေမ႔တတ္ရင္ စာရင္းစာအုပ္ထား၊ စာရင္းေရးတဲ႔ အက်င္႔ေလးနဲ႔ ကူေပးႏိုင္ပါတယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ေတာ႔ လူနာရဲ႕ ပတ္၀န္းက်င္မွာ အသစ္ေတြ သိပ္မလုပ္မေျပာင္းမိပါေစနဲ႔။ လုပ္ေနက် ကိစၥ၊ ေနေနက် ပတ္၀န္းက်င္က သူတို႔အတြက္ ယဥ္ပါးၿပီးသား၊ အရင္ကတည္းက မွတ္မိၿပီးသားမို႔ အေကာင္းဆံုးပါ။ သူတို႔ လုပ္ႏိုင္တာေလးေတြ ဆက္လုပ္ေနတာ လူနာရဲ႕ စိတ္ေရာကိုယ္ပါ က်န္းမာေရးအတြက္ ေကာင္းပါတယ္။ မီးဖို သံုးတဲ႔အခါမ်ိဳးမွာေတာ႔ အႏၲရာယ္ မျဖစ္ေအာင္ ေစာင္႔ၾကည္႔ေပးရမွာေပါ႔။

သူငယ္ျပန္ေရာဂါရွိသူ လူနာဟာ ကိုယ္႔ကိုကိုယ္ ဂရုစိုက္ႏိုင္စြမ္း နည္းလာတတ္လို႔ မိသားစုက သတိေပး ျပဳစုရပါမယ္။ မဟုတ္ရင္ အစားအေသာက္ မမွန္လို႔ အာဟာရခ်ိဳ႕တဲ႔တာ၊ ခႏၶာကိုယ္တြင္း ေရခမ္းေျခာက္တာတို႔ ျဖစ္ရင္ အႏၲရာယ္ ျဖစ္ႏိုင္လို႔ပါ။ တစ္ကိုယ္ေရ သန္႔ရွင္းေရးလည္း က်ဆင္းလာတတ္ပါတယ္။ ေခ်ာ႔ေမာ႔ၿပီး လိုတာေလး လုပ္ေပးရင္ေတာ႔ လက္ခံၾကတာ မ်ားပါတယ္။ ျပဳစုသူ စိတ္ရွည္ဖို႔ လိုပါတယ္။

သူငယ္ျပန္ေရာဂါဟာ ဆံုးျဖတ္ခ်င္႔ခ်ိန္မႈ (judgement) ကို ထိခိုက္လို႔ ကားေမာင္းရင္ အႏၲရာယ္ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေရာဂါ ျဖစ္တာနဲ႔ ကားေမာင္းရပ္ဖို႔ မလိုေပမယ္႔ တစ္ခ်ိန္ခ်ိန္မွာေတာ႔ ရပ္ရမွာပါပဲ။ ကားကိုယ္တိုင္ မေမာင္းၾကတဲ႔ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ဒါဟာ ျပႆနာ သိပ္မဟုတ္လွေပမယ္႔၊ အေနာက္တုိင္းမွာေတာ႔ လူနာရဲ႕ ေျခေထာက္ကို ရိုက္ခ်ိဳးသလုိမို႔ ေတာ္ေတာ္ ထိခိုက္ပါတယ္။ လူနာေတြ သိပ္ညည္းတဲ႔ ေရာဂါရဲ႕ ေန႔စဥ္ဘ၀အေပၚ သက္ေရာက္မႈပါ။ လူနာ ကားဆက္ေမာင္း၊ မေမာင္းကို ဆရာ၀န္က မဆံုးျဖတ္ပါဘူး။ ယာဥ္ႏွင္႔ ယာဥ္ေမာင္းလိုင္စင္ ႀကီးၾကပ္ေရးအဖြဲ႔ကို လူနာ သို႔မဟုတ္ လူနာရွင္က ကိုယ္႔တာ၀န္ကိုယ္ ယူၿပီး အေၾကာင္းၾကားရတာပါ။ ဆရာ၀န္က သတိေပးလ်က္နဲ႔ ဒီလို အေၾကာင္းၾကားဖို႔ ဆက္တိုက္ ပ်က္ကြက္ရင္ေတာ႔ ေနာက္ဆံုး ဆရာ၀န္ကပဲ အေၾကာင္းၾကားရပါတယ္။ က်န္တာကိုေတာ႔ အဲဒီအဖြဲဲ႕က စစ္ေဆးဆံုးျဖတ္ပါတယ္။

သူငယ္ျပန္ေရာဂါ ရင္႔လာတဲ႔အခါ လူေတြကို မွတ္မိႏိုင္တဲ႔ အရည္အေသြးပါ ထိခိုက္လာပါတယ္။ မိသားစု၀င္ေတြကိုေတာင္ မမွတ္မိေတာ႔လို႔ စိတ္ထိခိုက္ေၾကကြဲၾကတာ မၾကာခဏ ၾကံဳရတတ္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ဆိုလည္း အိမ္ေထာင္ဖက္ကို မမွတ္မိေတာ႔လို႔ ရုိက္ပုတ္တာမ်ိဳး၊ အိမ္က ေမာင္းထုတ္တာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ေဆးနဲ႔ ထိန္းလို႔ ရတတ္ပါတယ္။ ေဆးရဲ႕ ဆိုးက်ိဳး side effects ေတြနဲ႔ေတာ႔ ခ်င္႔ခ်ိန္ရပါတယ္။

ေရာဂါေႏွာင္းပိုင္းမွာ လူနာဟာ သူမ်ားအေပၚ မွီခိုမႈ လံုးလံုးလ်ားလ်ား ျဖစ္ေနပါၿပီ။ စားတာ၊ ေသာက္တာ၊ သန္႔စင္တာ၊ အ၀တ္လဲတာ၊ အိပ္ရာ၀င္ အိပ္ရာထ အားလံုး သူမ်ားက လုပ္ေပးရတဲ႔ အဆင္႔ေပါ႔။ အိမ္သားေတြ မတတ္ႏိုင္ေတာ႔တာ မ်ားပါတယ္။ သူနာျပဳ ဘိုးဘြားရိပ္သာကို ပို႔ရတဲ႔ အေျခအေနပါ။ မိသားစုေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား စိတ္ထိခိုက္စြာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်ရတဲ႔ အခ်ိန္ပါပဲ။ အိမ္ေထာင္ဖက္ ရွိေသးတယ္ ဆိုရင္ ေတာ္ေတာ္ သနားစရာေကာင္းတဲ႔ အခိုက္အတန္႔ပါ။

သူငယ္ျပန္ေရာဂါကို အထူးကုမ်ား (Neurologists, Geriatricians, Old Age Psychiatrists) က ေရာဂါရွာေဖြအတည္ျပဳေပးႏိုင္ပါတယ္။ လူနာကို ေရာဂါအတည္ျပဳျခင္း (Diagnosis) နဲ႔ ေရာဂါ ေရွ႕အလားအလာအေၾကာင္း (Prognosis) ေျပာမယ္ မေျပာဘူးဆိုတာ အျမင္ကြဲခဲ႔ၾကပါတယ္။ ေရွးဆန္တဲ႔ ဆရာ၀န္တစ္ခ်ိဳ႕က လူနာကို ကာကြယ္လိုစိတ္ (paternaltistic view) နဲ႔ မေျပာလိုၾကပါဘူး။ ကုလို႔လည္း မေပ်ာက္ေတာ႔ လူနာ စိတ္ညစ္တာပဲ အဖတ္တင္မယ္ ဘာညာေပါ႔ေလ။ ဒါေပမယ္႔ ဒီလို မေျပာရင္ လူနာကို ဒီေရာဂါအတြက္ေဆး ဘယ္လို ေပးမလဲ။ တျခားအေၾကာင္းနဲ႔ ညာေပးမလား။ ဒီိလို ဖံုးကြယ္ထိန္ခ်န္တာဟာ သမား၀ိနည္းနဲ႔ ညီရဲ႕လား၊ လူနာအတြက္ အေကာင္းဆံုးအက်ိဳး (best interest) ဟုတ္ပါ႔မလား ဆိုတဲ႔ အျမင္ေတြက ေနာက္ပိုင္းဆရာ၀န္ အမ်ားစုရဲ႕ အေတြးနဲ႔ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို သက္ေရာက္ပါတယ္။

လူနာေတြ အေနနဲ႔ ေရာဂါႏုစဥ္မွာ ႀကိဳသိရင္ ႀကိဳျပင္ႏိုင္တာေတြ ရွိတာေပါ႔။ သူတို႔ကိုယ္တိုင္ ဆံုးျဖတ္ႏိုင္စြမ္း (Decision-making capacity) မရွိေတာ႔တဲ႔ အဆင္႔ကို ေရာက္တဲ႔အခါ ဘယ္သူကျဖင္႔ ေငြေၾကးကိစၥ တာ၀န္ယူႏိုင္တယ္၊ ဘယ္သူကျဖင္႔ က်န္းမာေရးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ႔ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ သူတို႔ ကိုယ္စား ခ်ႏိုင္တယ္ စသည္ျဖင္႔ေပါ႔။ ဘိုးဘြားရိပ္သာေတြ ဘာေတြလည္း ႀကိဳၾကည္႔ အသိေပးထားၾကပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင္႔ေတာ႔ ဆရာ၀န္က လူနာရဲ႕ သေဘာကို ပြင္႔ပြင္႔လင္းလင္း ေမးပါတယ္။ သူ ဘယ္ေလာက္ သိခ်င္သလဲ ဆိုတာေပၚ မူတည္ၿပီး ေျပာျပပါတယ္။ အမ်ားစုက အမွန္အတိုင္း သိခ်င္ၾကလို႔ အရွိအတိုင္း ေျပာၾကတာ မ်ားပါတယ္။

ဒါနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဒီစာကို ဖတ္တဲ႔ စာဖတ္ပရိသတ္မ်ားရဲ႕ သေဘာထားကို သိလိုပါတယ္။ အမည္ဖြင္႔ဆိုစရာမလိုပဲ ဆႏၵထုတ္ေဖာ္ vote ႏိုင္ေအာင္ စီစဥ္ထားပါတယ္။ အခ်ိန္ေလး ေပးၿပီး ေျဖေပးသြားမယ္ဆိုရင္ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ Comment မွာ ပြင္႔ပြင္႔လင္းလင္း ေရးခ်င္ရင္လည္း ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးသာ လုပ္သြားပါ။ ပါ၀င္ေဆြးေႏြးမႈကို ၀မ္းေျမာက္ ႀကိဳဆိုပါတယ္။

ျမန္မာလူမ်ိဳးအေပါင္း စိတၱဘယမွ ကင္းေ၀း၊ ခ်မ္းသာၾကပါေစ။

သူငယ္ျပန္ေရာဂါ-၁ (Dementia Syndrome-1)

Dementia Syndrome ကို online အဂၤလိပ္-ျမန္မာ အဘိဓာန္မွာ ရွာၾကည္႔တာ မေတြ႕လို႔ “သူငယ္ျပန္ေရာဂါ”လို႔ပဲ ျမင္သာတဲ႔ နာမည္ ေပးလိုက္ပါတယ္။ သက္ႀကီးရြယ္အိုေတြမွာ ကေလးလို ျပန္ျဖစ္သြားၿပီး ကေလးကဲ႔သို႔ ျပဳမူေနထိုင္တာမ်ိဳးကို လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ျမင္ဖူးၾကားဖူးၾကလို႔ပါပဲ။ တကယ္ဆို အဲဒီအျပဳအမူမ်ိဳးဟာ ေရာဂါေႏွာင္းပ္ိုင္းမွာမွ ျဖစ္တာပါ။ အစပိုင္းဆိုရင္ ေရာဂါလကၡဏာေတြက မသိသာပဲ သာမန္အသက္ႀကီးျခင္း (normal ageing) နဲ႔ ေရာေထြးေနတတ္ပါတယ္။

အမွန္ေတာ႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Dementia Syndrome) ဟာ အသက္ႀကီးျခင္းရဲ႕ မလႊဲမေရွာင္သာ ေနာက္ဆက္တြဲကိစၥတစ္ခု မဟုတ္ပဲ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ ကုသႏိုင္တဲ႔ ေရာဂါတစ္မ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ အသက္ႀကီးလို႔ ေမ႔တတ္ျခင္းထက္ ပိုမိုတဲ႔ အေထြေထြ ဦးေႏွာက္စြမ္းရည္ က်ဆင္းလာျခင္း (global impairment of cognitive functions) ပါ။ ဦးေႏွာက္ တျဖည္းျဖည္း ပ်က္စီးျခင္း (degenerative disease of the brain) ျဖစ္ၿပီး၊ မေပ်ာက္ကင္းႏိုင္သလို တျဖည္းျဖည္းနဲ႔လည္း ဆိုးလာတတ္ပါတယ္။ ဒါဆို ဘာလို႔ ေဆးကုမလဲလို႔ ေမးရင္ လူနာရဲ႕ လက္ရွိ ဘ၀ အရည္အေသြးကို တတ္ႏိုင္သမွ် ထိန္းထားေပးဖို႔-လို႔ ေျဖရပါလိမ္႔မယ္။

ေယဘူယ် လကၡဏာေတြကေတာ႔

• ေရတိုမွတ္ဥာဏ္ မေကာင္းေတာ႔ျခင္း (ဥပမာ ေရွးပေ၀သဏီက အေၾကာင္းအရာေတြကို မွတ္မိၿပီး ဒီေန႔မနက္စာ ဘာစားသလဲ မမွတ္မိတာမ်ိဳး)
• အခ်ိန္ နဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္ကို သတိမရွိေတာ႔ပဲ မွားယြင္းကုန္ျခင္း (ဥပမာ ညႀကီးသန္းေခါင္ အိပ္ရာက ႏိုးၿပီး ေန႔ညမွားကာ အျပင္ထြက္ဖို႔ ျပင္ဆင္တာမ်ိဳး)
• လြယ္ကူေသာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားကိုပင္ မခ်ႏိုင္ေတာ႔ျခင္း (ဥပမာ အ၀တ္အစား ေရြးခ်ယ္ရာမွာေတာင္ ခက္ခဲလာၿပီး သူမ်ားက ကူေနရတာမ်ိဳး)
• အမွန္းအဆ လြဲေခ်ာ္မွားယြင္းမႈမ်ားလာျခင္း (ဥပမာ ကားလမ္းကူးရာမွာ မလြတ္ႏိုင္တာကို လြတ္မယ္လို႔ ယံုၾကည္ၿပီး ကူးတာမ်ိဳး)
• စကားလံုး ရွာမရပဲ စကားစမ်ား ျပတ္ေတာက္ကုန္ျခင္း (ဥပမာ ေျပာခ်င္တာ သိလ်က္နဲ႔ လွ်ာဖ်ားမွာ ထစ္ေနသလိုမ်ိဳး ခဏခဏ ျဖစ္တာ ရွက္လာလို႔ ေနာက္ဆံုး လူအမ်ားစကား၀ိုင္းဆို ေရွာင္လာတာမ်ိဳး)
• ေန႔စဥ္လုပ္ေနက် လြယ္ကူေနက် ကိစၥမ်ားကို မလုပ္တတ္ေတာ႔ပဲ ခက္ခဲလာျခင္း (ဥပမာ ဟင္းခ်က္ေနက်လူက ဟင္းခ်က္တဲ႔ အဆင္႔အထာေတြ လြဲေခ်ာ္ကုန္တာမ်ိဳး)
• လူရည္လူေသြး နဲ႔ အမူအက်င္႔ ေျပာင္းလာျခင္း (ဥပမာ အရင္က သိပ္ေအးေဆးတဲ႔လူက ေဒါသႀကီး ဆဲဆိုလာတာမ်ိဳး)- တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
  

ဒီလကၡဏာေတြ အေတာ္မ်ားမ်ား ေျခာက္လထက္ ပိုၾကာၾကာ ရွိျပီး၊ ေန႔စဥ္ ရပ္တည္လုပ္ကိုင္မႈေတြကို ထိခိုက္လာၿပီ (ဆိုလိုတာက အရင္က အင္မတန္ ကိုယ္႔အားကိုယ္ကိုး ရပ္တည္ႏိုင္သူတစ္ေယာက္ဟာ ေရာဂါေၾကာင္႔ သာမာန္ကိစၥေလးေတြကိုေတာင္ ကိုယ္႔ဖာသာကိုယ္ မလုပ္ႏိုင္ေတာ႔တာပဲ သူမ်ားအေပၚ မွီခိုရမႈ မ်ားလာတာ) ဆိုရင္ေတာ႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Dementia Syndrome) ခံစားေနရတယ္လို႔ ေျပာလို႔ ရေနပါၿပီ။

သူငယ္ျပန္ေရာဂါ ဟုတ္၊ မဟုတ္ အပ္ခ်မတ္ခ် အျဖဴအမည္း သိေစတဲ႔ ေသြးစစ္ျခင္း သို႔မဟုတ္ ဓာတ္မွန္ပံုရိပ္ရွာျခင္း မရွိေသးပါဘူး။ အေသခ်ာဆံုးက လူနာေသဆံုးတဲ႔အခါ ဦးေႏွာက္ကို ခြဲစိတ္ၾကည္႔မွပဲ သိႏိုင္ပါတယ္။ လူနာ သက္ရွိထင္ရွားေနတံုး ေရာဂါအမည္ ရႏိုင္ဖို႔ကေတာ႔ လူနာရွင္ကတဆင္႔ စံုစမ္းသိရတဲ႔ ေရာဂါလကၡဏာေတြနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ ျဖစ္ေပၚလာပံု သမိုင္းေၾကာင္းေပၚ အမ်ားႀကီး တည္မွီပါတယ္။

ပိုေသခ်ာေအာင္လို႔ တျခား ျဖစ္တတ္တဲ႔ ေရာဂါမ်ားကို ရွာေဖြစစ္ထုတ္ရပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင္႔ ဦးေႏွာက္တြင္း ေသြးခဲျခင္း၊ ဦးေႏွာက္တြင္း အရည္ စုေအာင္းျခင္း၊ ဗိုက္တာမင္ ဘီ-၁၂ နဲ႔ ဖိုးလစ္အက္စစ္ ေလ်ာ႔နည္းျခင္း၊ သိုင္းရြိဳက္ေဟာ္မုန္းေလ်ာ႔နည္းျခင္းတို႔မွာလည္း သူငယ္ျပန္ေရာဂါ အစပိုင္းနဲ႔ ဆင္တဲ႔ လကၡဏာတခ်ိဳ႕ ျပတတ္လို႔ပါပဲ။ ဒီလို ျဖစ္ႏႈန္း သိပ္နည္းေပမယ္႔ ဟုတ္ခဲ႔ရင္ ကုသေပ်ာက္ကင္းႏိုင္တာမို႔ မျဖစ္မေန စစ္ေဆးရပါတယ္။

လူနာေတြေရာ၊ လူနာရွင္ေတြပါ အမ်ားဆံုး ေျပာတဲ႔ အေစာပိုင္း ေရာဂါလကၡဏာကေတာ႔ ေျပာၿပီးသားစကား၊ ေမးၿပီးသားေမးခြန္းကို ခဏခဏ ျပန္ေျပာ၊ ျပန္ေမးတာပါပဲ။ တခ်ိဳ႕ဆို မိနစ္ပိုင္းအတြင္း ထပ္ကာတလဲလဲ ေျပာေန၊ေမးေနတတ္လို႔ အိမ္ေထာင္ဖက္ကို ေတာ္ေတာ္ စိတ္အေႏွာက္အယွက္ ျဖစ္ေစပါတယ္။ သူလည္း ၾကာေတာ႔ စိတ္တိုလာတာေပါ႔ေလ။

ေရာဂါလကၡဏာ အေတာ္မ်ားမ်ားကို ကာယကံရွင္ထက္ မိသားစုအသိုင္းအ၀ိုင္းက ပိုသတိထားမိတာ မ်ားပါတယ္။ ဒီေရာဂါရွိတယ္ထင္လို႔ အထူးကုေဆးခန္းေဆးရံုကို လာျပတဲ႔ လူနာေတြကို သူတို႔ရဲ႕ မိသားစု၀င္(ေတြ)နဲ႔ ၾကည္႔ရပါတယ္။ ကာယကံရွင္က ေရာဂါလကၡဏာကို ျပႆနာလို႔ မျမင္တတ္လို႔ပါ။ သနားဖို႔ ေကာင္းတာက ေရာဂါမွန္း မသိလို႔ မကုေတာ႔ ေဆးေသာက္ၿပီး ခဏထိန္းထားႏိုင္တဲ႔ အခြင္႔အေရး၊ ေရာဂါဆိုးလာရင္ ဘာေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္ဆိုတာ ႀကိဳသိၿပီး ျပင္ဆင္ထားႏိုင္တဲ႔ အခြင္႔အေရး မရေတာ႔ဘူးေပါ႔။ အႏၲရာယ္ဆိုတာ ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဘယ္လို က်ေရာက္မယ္မွန္း မသိႏိုင္တာ မွန္ေပမယ္႔ မွန္းလို႔ရတာေလးေတြကို ႀကိဳျပင္ထားႏိုင္တာကိုး။

အိမ္သားေတြခမ်ာလည္း တစ္ခါတစ္ခါ သူတို႔ ခင္ပြန္း၊ ဇနီး၊ အေဖ၊ အေမ၊ ေယာကၡမ (လူနာ) အေရွ႕မွာ သူတို႔ (လူနာ) အေၾကာင္း အမွန္ေတြ ေျပာရတာ သိပ္ေတာ႔ မလြယ္လွဘူး။ လူနာက ေလွ်ာ႔ေပါ႔ျမင္ထား၊ ေျပာထားတာေတြကို ဆန္႔က်င္ၿပီး၊ ဆရာ၀န္ကို အရွိအတိုင္း သတင္းေပးရတာကိုး။ ေဆးခန္းက အျပင္ထြက္တာနဲ႔ ရန္ျဖစ္ဖို႔၊ အဆူခံရဖို႔ အေၾကာင္းရွိပါတယ္။ ဒီလို အေျခအေနကို ဆရာ၀န္က ညင္ညင္သာသာ ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းတတ္ဖို႔ အေရးႀကီးပါတယ္။ အဲဒီလိုမွ မဟုတ္ရင္ မိသားစုတြင္း စိတ္ကသိကေအာက္ေတြ ျဖစ္၊ စိတ္ေတြဆိုးနဲ႔ ေနာက္ဆံုးေတာ႔ လူနာခမ်ာ ဂရုစိုက္ ကူညီမယ္႔ အဓိက ေက်ာေထာက္ေနာက္ခံ (မိသားစု) မရွိပဲ ျဖစ္သြားတတ္လို႔ပါ။

ေယဘူယ် ေရာဂါလကၡဏာေတြ တူေပမယ္႔၊ ေရာဂါဇစ္ျမစ္ေပၚ မူတည္လို႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ အမ်ိဳးမ်ိဳး (Different types of Dementia) ရွိပါတယ္။

• အယ္လ္ဇိုင္းမား သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Dementia in Alzheimer's Disease)
• ဦးေႏွာက္ထဲ ေသြးအေရာက္နည္းျခင္း နဲ႔ ေလျဖတ္ျခင္းေၾကာင္႔ ျဖစ္တဲ႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Vascular Dementia)
• အထက္ပါ ႏွစ္မ်ိဳး ေရာေနေသာ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Mixed Dementia)
• “လ်ဴ၀ီေဘာ္ဒီ” ေခၚ ဦးေႏွာက္ဆဲလ္တြင္း စြန္႔ထုတ္ပစၥည္းတစ္မ်ိဳးေၾကာင္႔ ျဖစ္ေသာ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Dementia with Lewy Bodies)
  
• “ပါကင္ဆင္ေရာဂါ” ေခၚ အေၾကာေရာဂါတစ္မ်ိဳးကို ၾကာရွည္ခံစားရာမွ ျဖစ္လာေသာ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Dementia in Parkinson's Disease)
  
• အျခား ရွားပါးေသာ သူငယ္ျပန္ေရာဂါတစ္ခ်ိဳ႕တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
  

အယ္လ္ဇိုင္းမား သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Dementia in Alzheimer's Disease) ကေတာ႔ အေတြ႕အမ်ားဆံုး သူငယ္ျပန္ေရာဂါ ျဖစ္ပါတယ္။ အသက္ႀကီးသူေတြမွာ ျဖစ္တတ္တဲ႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါအားလံုးရဲ႕ ၅၅-၇၀% ဟာ အယ္လ္ဇိုင္းမား သူငယ္ျပန္ေရာဂါ ျဖစ္ပါတယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံ သုေတသနျပဳခ်က္မ်ားအရ အသက္(၆၅)ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြရဲ႕ ၅%ဟာ ဒီေရာဂါ ခံစားရဖို႔ အလားအလာ အႏၲရာယ္ ရွိၿပီး၊ အသက္ ငါးႏွစ္ႀကီးလာတိုင္း ဒီအလားအလာက ႏွစ္ဆ တက္သြားတတ္ပါတယ္။ အသက္ (၈၅) ႏွစ္ေက်ာ္ၿပီ ဆိုရင္ေတာ႔ ဒီေရာဂါျဖစ္ႏိုင္ေခ် ၄၀% ရွိေနပါၿပီ။ လူငါးေယာက္မွာ ႏွစ္ေယာက္ ျဖစ္တဲ႔ သေဘာေပါ႔။ လက္ရွိကိန္းဂဏန္းမ်ားအရ ယူေကမွာ အယ္လ္ဇိုင္းမား သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Dementia in Alzheimer's Disease) ေ၀ဒနာရွင္ေပါင္း ငါးသိန္း ရွိၿပီး ကမာၻတလႊားမွာ သန္းသံုးဆယ္ ရွိတယ္လို႔ ခန္႔မွန္းပါတယ္။

ဆက္လက္ ေရးသားပါမယ္.....

Reference:
1. World Health Organisation (1992) The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders, Geneva: WHO
2. Semple, D., Smyth, R., Burns, J., Darjee, R. & McIntosh, A. (2005). Oxford Handbook of Psychiatry, Oxford: University Press.

စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါ (Schizophrenia)

Schizophrenia ကို အဂၤလိပ္-ျမန္မာအဘိဓာန္မွာ စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါလို႔ ျပန္ဆိုပါတယ္။ စိတ္ေရာဂါလို႔ ေျပာလိုက္ရင္ လူအမ်ားစု ေျပးျမင္တတ္တဲ႔ typical mental illness ျဖစ္ပါတယ္။ နာမည္ၾကားတာနဲ႔ ေၾကာက္ၾက၊ တုန္လႈပ္ၾက ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ေဆးမကုပဲ ထားရင္ ျဖစ္တတ္တဲ႔ ေရာဂါလကၡဏာေတြနဲ႔ ေရရွည္ ေနာက္ဆက္တြဲ ျပႆနာေတြကလည္း ဆိုးတာကိုး။ ေသေသခ်ာခ်ာ ေဆးကုရင္၊ မိသားစုရဲ႕ ေဖးမမႈေကာင္းရင္ေတာ႔ ေရာဂါလကၡဏာေတြေရာ၊ ေရာဂါေၾကာင္႔ျဖစ္တဲ႔ လူေနမႈအဆင္႔အတန္း ထိခိုက္ေလ်ာ႔က်ျခင္းကိုပါ ထိန္းခ်ဳပ္ ကန္႔သတ္ႏိုင္ပါတယ္။

ကမာၻေက်ာ္ရုပ္ရွင္ A Beautiful Mind ရဲ႕ အဓိက ဇာတ္ေကာင္ သခၤ်ာပညာရွင္ ပါေမာကၡ ဂၽြန္နက္ရွ္ Professor John Forbes Nash Jr. ဟာ အျပင္ေလာကမွာ အမွန္တကယ္ ဒီေရာဂါေ၀ဒနာရွင္ ျဖစ္ၿပီး၊ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္ စီးပြါးေရးသိပၸံေဗဒဆိုင္ရာ ႏိုဘဲလ္ဆု ရခဲ႔သူ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီဇာတ္ကားထဲမွာ သရုပ္ေဖာ္ထားတဲ႔ ေ၀ဒနာရွင္နဲ႔ မိသားစုရဲ႕ ခံစားခ်က္ေတြဟာ ပီျပင္လွပါတယ္။ ကုထံုးေတြကေတာ႔ ေတာ္ေတာ္ေလး ေျပာင္းလဲတိုးတက္ခဲ႔ပါၿပီ။

စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါရဲ႕ အဓိက လကၡဏာေတြကေတာ႔

• အေတြးစကို ေႏွာက္ယွက္ခံရသည္ဟု ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (thought interference)
• ျပင္ပမွ ထိန္းခ်ဳပ္ခံရသည္ဟု ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (delusions of passivity)
• လံႈ႕ေဆာ္မႈမဲ႔ အၾကားအာရံုမ်ား လကၡဏာစု (auditory hallucinations)
• လံုး၀ မျဖစ္ႏိုင္ေသာ၊ ယဥ္ေက်းမႈ ေနာက္ခံမ်ားႏွင္႔ပင္ ရွင္းမျပႏိုင္ေသာ ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (delusions which are absolutely impossible and culturally implausible)-တို႔ပါပဲ။
  

ဒီလကၡဏာေတြကို ေန႔စဥ္လိုလို တစ္လဆက္တိုက္ သို႔မဟုတ္ ဒီ႔ထက္ၾကာၾကာ ခံစားေနရၿပီဆိုရင္ေတာ႔ ဒီေရာဂါလို႔ သတ္မွတ္ဖို႔ရာ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် ေတာ္ေတာ္မ်ားေနပါၿပီ။ ေဆးေျခာက္အပါအ၀င္ မူးယစ္ေဆး ၾကာရွည္သံုးစြဲတဲ႔ ရာဇ၀င္ ရွိရင္ ပိုေသခ်ာတာေပါ႔။ ဒီကိစၥႏွစ္ခုက အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္ေနပါတယ္။

“အေတြးစကို ေႏွာက္ယွက္ခံရသည္ဟု ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (thought interference)” မွာ ေခါင္းထဲမွာ ကိုယ္႔အေတြးေတြကို ပဲ႔တင္ထပ္သလို ထပ္ကာထပ္ကာ ၾကားေနျခင္း (thought echo) ကိုယ္႔အေတြးေတြကို သူမ်ားက ထုတ္ယူသလို ခံစားရျခင္း (thought withdrawal) ကိုယ္႔ေခါင္းထဲကို သူမ်ားက အေတြးမ်ား လာထည္႔သည္ဟု ခံစားယံုၾကည္ျခင္း (thought insertion) ကိုယ္႔ကိုယ္ပိုင္အေတြးမ်ားကို သူမ်ားသိေနသည္ (တစ္နည္းအားျဖင္႔ ကိုယ္႔အေတြးမ်ား လႊင္႔ထုတ္ခံရသည္) ဟု ခံစားယံုၾကည္ျခင္း (thought broadcasting) - တုိ႔ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒါေတြဟာ သာမန္သံသယမ်ိဳး မဟုတ္ပါဘူး။ ဘယ္လိုမွ ရွင္းျပ၊ ေထာက္ျပလို႔ မရတဲ႔ အေက်ာက္အကန္ ယံုၾကည္ေနျခင္းမ်ိဳး (unshakable mis-beliefs) ျဖစ္ပါတယ္။

“ျပင္ပမွ ထိန္းခ်ဳပ္ခံရသည္ဟု ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (delusions of passivity)” ကေတာ႔ ကိုယ္႔ေျခလက္ခႏၶာ၊ အေတြးစိတ္၊ လႈပ္ရွားမႈ၊ ခံစားမႈအာရံုေတြကို ျပင္ပပုဂၢိဳလ္ သို႔မဟုတ္ စြမ္းအားတစ္ခုခုက ထိန္းခ်ဳပ္ထားတယ္-လို႔ ယံုၾကည္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ မျမင္ရတဲ႔ ၿဂိဳဟ္သားေတြက ၿဂိဳဟ္တုကေနတဆင္႔ ကိုယ္႔စိတ္ကို ခ်ယ္လွယ္ေနၾကတယ္ ထင္တာမ်ိဳးေပါ႔။

“လံႈ႕ေဆာ္မႈမဲ႔ အၾကားအာရံုမ်ား လကၡဏာစု (auditory hallucinations)” ကေတာ႔ ရွင္းပါတယ္။ အနားမွာ ဘယ္သူမွ၊ ဘာမွ မရွိပဲ အသံေတြၾကားေနတာပါ။ အထူးသျဖင္႔ေတာ႔ ကိုယ္႔အေၾကာင္းကို ႏွစ္သံ သို႔မဟုတ္ ဒီ႔ထက္ပိုတဲ႔ အသံေတြက ေျပာတာ ၾကားေနရတာမ်ိဳး၊ ကိုယ္လုပ္သမွ် ေတာက္ေလွ်ာက္ ေ၀ဖန္သံ (ေဘာလံုးပြဲ ေ၀ဖန္ခ်က္လိုမ်ိဳး) ၾကားေနရတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ နာက်င္မႈေ၀ဒနာ မဟုတ္ေပမယ္႔၊ အင္မတန္ ခံရဆိုးၿပီး အေႏွာက္အယွက္ ေပးပါတယ္။

“လံုး၀ မျဖစ္ႏိုင္ေသာ၊ ယဥ္ေက်းမႈ ေနာက္ခံမ်ားႏွင္႔ပင္ ရွင္းမျပႏိုင္ေသာ ယံုမွားျခင္း လကၡဏာစု (delusions which are absolutely impossible and culturally implausible)” မွာေတာ႔ ကိုယ္႔ကိုယ္ကို ကမာၻ႕အေရးပါဆံုး ပုဂၢိဳလ္လို႔ ယံုမွားေနတာ၊ “ပြင္႔”ေနၿပီလို႔ ထင္တာမ်ိဳး ပါ၀င္ပါတယ္။ လံုး၀ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် မရွိပဲနဲ႔ ျဖစ္မွ ေျပာတာပါ။ ယဥ္ေက်းမႈ သို႔မဟုတ္ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ ေနာက္ခံကို ထည္႔သြင္းစဥ္းစား လက္ခံပါတယ္။ ဒါေတြနဲ႔ေတာင္ မရွင္းႏိုင္မွ ေရာဂါလကၡဏာ သတ္မွတ္တာပါ။

စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါမွာ အျခား လကၡဏာမ်ားလည္း ရွိပါေသးတယ္။ ကိုယ္႔ကို တိုက္ရိုက္ေျပာေနေသာ အသံမ်ား အပါအ၀င္ လံႈ႕ေဆာ္မႈမဲ႔ အျခား အာရံုေတြ ျဖစ္တာ၊ အေတြးစိတ္ကို ျဖတ္ေတာက္ ေႏွာက္ယွက္သလို ခံစားရတာ၊ အေပၚကေလာက္ မဆိုးတဲ႔ ယံုမွားျခင္းေတြ ျဖစ္တာ၊ လႈပ္ရွားမႈ စကား ခံစားတံု႔ျပန္မႈေတြ သိသိသာသာ နည္းပါးလာတာ-တို႔ပါပဲ။

စိတ္ကစဥ္႔ကလ်ားေရာဂါဟာ က်ားမျဖစ္ႏႈန္း အတူတူပါပဲ။ အသက္ႏွစ္ဆယ္ ပတ္၀န္းက်င္မွာ စတတ္ပါတယ္။ အမ်ိဳးသားေတြမွာ စျဖစ္ခ်ိန္ နည္းနည္းေစာ (အသက္ငယ္) တတ္ပါတယ္။ ေရာဂါ ျဖစ္ခါစမွာ တခ်ိဳ႕က အထက္ပါ အဓိက လကၡဏာေတြ မျပပဲ လူေတြနဲ႔ မေရာေတာ႔ပဲ ခပ္ဖယ္ဖယ္ လုပ္ေနတာ၊ တစ္ကိုယ္ေရ သန္႔ရွင္းေရးကို လ်စ္လ်ဴရႈလာတာ၊ အဆက္အစပ္ မရွိတဲ႔ စကားေတြကို ေျပာတာေတြနဲ႔လည္း အစပ်ိဳးတတ္ပါတယ္။ ဒါကို ေန႔စဥ္ေတြ႔ျမင္ေနက် မိသားစုက စရိပ္မိတတ္ပါတယ္။

ေစာေစာမကုပဲ ထားလိုက္ရင္ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ပိုျပင္းထန္တာရွည္တတ္တဲ႔ျပင္ ထပ္ျဖစ္တဲ႔အခါေတြမွာလည္း ပိုပိုၿပီးဆိုးလာတတ္လို႔ သံသယရွိတာနဲ႔ သက္ဆိုင္ရာ ပါရဂူနဲ႔ ျပသၿပီး ေခတ္မီေဆး၀ါးမ်ားနဲ႔ ကုရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပေယာဂ မဟုတ္လို႔ လမ္းလြဲလိုက္ၿပီး ပိုဆိုးမွ ကုရတာမ်ိဳးဆို လူနာခမ်ာ နစ္နာပါတယ္။ မိသားစုမွာလည္း ၀န္ပိုပိတာေပါ႔။ ေနျမန္ျမန္ ျပန္ေကာင္းမွ အလုပ္ျပန္လုပ္ႏိုင္၊ မိသားစု ၀င္ေငြကို ကူရွာထည္႔၀င္ႏိုင္မွာ မဟုတ္လား။

ဒီေရာဂါေ၀ဒနာရွင္ေတြမွာ အၾကမ္းအားျဖင္႔ ငါးပံုတစ္ပံုဟာ တစ္ခါပဲ ေရာဂါလကၡဏာ ျပတတ္ၿပီး လံုး၀ ေကာင္းသြားတတ္ပါတယ္။ ေနာက္ ငါးပံုသံုးပံုက မဆိုးေအာင္ ေဆးနဲ႔ထိန္းထားလို႔ ရပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး ငါးပံုတစ္ပံုကေတာ႔ ေဆးကုတဲ႔ၾကားက တျဖည္းျဖည္း ဆိုးလာတတ္ပါတယ္။ စိတ္ေရာဂါ မဟုတ္တဲ႔ တျခားေရာဂါေတြမွာလိုပဲေပါ႔။ ေရာဂါ ျဖစ္ခါစမွာ စိတ္ဓာတ္က်ဆင္းမႈနဲ႔ သတ္ေသမႈႏႈန္း အျမင္႔ဆံုးမို႔ ေရာဂါ စသိေဆးကုခ်ိန္မွာ မိသားစု၊ မိတ္ေဆြအသိုင္းအ၀ိုင္းရဲ႕ နားလည္မႈ၊ ကရုဏာနဲ႔ ေဖးမမႈ အလိုအပ္ဆံုး ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီေရာဂါအတြက္ ေဆးေတြက ေဘးထြက္အာနိသင္အေနနဲ႔ ႂကြက္သားေတြကို ေတာင္႔တင္းေစတတ္ပါတယ္။ လမ္းသြားရင္ လက္လႊဲတာ နည္းသြားၿပီး အေတာင္႔လိုက္ ေရြ႕လ်ားေနတာမ်ိဳးေပါ႔။ တစ္ခါတေလေတာ႔ ေျခလက္ဂနာမၿငိမ္ ျဖစ္တတ္ေသးတယ္။ လူတိုင္းမွာ မျဖစ္ေပမယ္႔ ေခတ္ေဟာင္းေဆး ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ဒီေဘးထြက္အာနိသင္ ျဖစ္ေစလို႔၊ ၁၉၉၀ေနာက္ပိုင္းမွာ ေခတ္သစ္ေဆးေတြ ပိုသံုးလာၾကပါတယ္။ လူနာ မႀကိဳက္တဲ႔၊ သည္းမခံႏိုင္တဲ႔ ေဘးထြက္အာနိသင္ဆိုရင္ လူနာရဲ႕ ေဆးအေပၚ စြဲျမဲဲအားထားမႈ ေလ်ာ႔သြားမယ္။ ၾကာရင္ ေဆးမေသာက္ပဲ ေနမယ္။ ဒါဆို ေရာဂါ ျပန္ေဖာက္ေတာ႔မွာေပါ႔။ ဒါ႔ေၾကာင္႔ အစကတည္းက လူနာကို ေသေသခ်ာခ်ာ ရွင္းျပၿပီး သတိေပးထားတာ အေကာင္းဆံုးပါ။ ေရရွည္အတြက္ ေတြးရ၊ တြက္ဆရပါမယ္။

လတ္တေလာေရာဂါေဖာက္ျခင္း (acute episode) ေပ်ာက္သြားၿပီ ဆိုရင္ေတာ႔ ေ၀ဒနာရွင္ကို သူ႔ကိုယ္သူ ယံုၾကည္အားထားစိတ္ ျပန္တက္လာေအာင္ သူ လုပ္ႏိုင္တဲ႔၊ လုပ္ေနက် အလုပ္ကေလးေတြ ျပန္လုပ္ေစရပါမယ္။ လံုး၀ စိတ္မခ်ျဖစ္ေနမယ္႔အစား တျဖည္းျဖည္းခ်င္း ပံုမွန္ ေန႔စဥ္ကိစၥေလးေတြကေန ျပန္အစပ်ိဳးၿပီး အားေပးရပါမယ္။ မိသားစုနဲ႔ လူမႈအသိုင္းအ၀ိုင္းရဲ႕ လက္ခံမႈဟာ အမ်ားႀကီး တာသြားေစႏိုင္လို႔ပါပဲ။

ေမးခ်င္တာ၊ ျဖည္႔စြက္ခ်င္တာ၊ ေ၀မွ်ခ်င္တာေလးေတြ ရွိရင္ ေရးခဲ႔ပါ။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။

ျမန္မာလူမ်ိဳးအေပါင္း စိတၱဘယမွ ကင္းေ၀း၊ ခ်မ္းသာၾကပါေစ။


Reference:
1. World Health Organisation (1992) The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders, Geneva: WHO
2. Semple, D., Smyth, R., Burns, J., Darjee, R. & McIntosh, A. (2005). Oxford Handbook of Psychiatry, Oxford: University Press.