စိတ္ၿငိမ္ေဆး ျဖစ္တဲ႔ ဒိုင္ရာဇီပင္ သို႔မဟုတ္ ေဗလီယမ္ (Diazepam a.k.a. Valium) အပါအ၀င္ ဘင္ဇိုဒိုင္ရာဇီပင္း မိသားစု (Benzodiazepine family) ဟာ ေဆးစြဲျခင္းနဲ႔ နာမည္ေက်ာ္ပါတယ္။ “သံုးတတ္ရင္ ေဆး၊ မသံုးတတ္ရင္ ေဘး” ဆိုတဲ႔ အတိုင္းပါပဲ။ ျမန္မာျပည္မွာလို ေဆးေတြကို ႀကိဳက္သလို ၀ယ္လို႔ရတဲ႔ ေနရာမ်ိဳးမွာ ပိုၿပီး သတိနဲ႔ အသိရွိသင္႔တယ္ ထင္လို႔ ဒီစာကို ေရးတာပါ။
၁၉၆၀ ႏွစ္မ်ားက စတင္ေပၚေပါက္လာတဲ႔ ဒိုင္ရာဇီပင္ သို႔မဟုတ္ ေဗလီယမ္ဟာ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္ေလာက္မွာ အဂၤလန္မွာ သံုးစြဲမႈ အထြတ္အထိပ္ကို ေရာက္ပါတယ္။ ဒီေဆးအတြက္ ေရးတဲ႔ ေဆးစာေပါင္း ၃၁ သန္း ရွိခဲ႔ပါသတဲ႔။ အမ်ားစုက အသက္ႀကီးတဲ႔သူေတြပါ။ ရင္တုန္လို႔၊ အိပ္မေပ်ာ္လို႔၊ ေရာဂါေပါင္းစံုနဲ႔ နာက်င္ကိုက္ခဲေနလို႔ စသျဖင္႔ အေၾကာင္းေတြနဲ႔ စတာေပါ႔။ သံုးေကာင္းေကာင္းနဲ႔ သံုးလာလိုက္တာ ႏွစ္ႏွစ္ အၾကာ ၁၉၈၁ က်မွ ဒီေဆးဟာ အရမ္း စြဲေစမွန္း သိလာၾကပါတယ္။
သူက လံုးလံုးလ်ားလ်ား မေကာင္းတဲ႔ ေဆးေတာ႔လည္း မဟုတ္ပါဘူး။ တက္တဲ႔အခါ (seizures) နဲ႔ ေမ႔ေဆးမေပးမီ (pre-medication) အတြက္ အသံုး၀င္ပါတယ္။ စိတ္ၿငိမ္ေဆးအျဖစ္လည္း ခဏ၊ စည္းကမ္းရွိရွိ သံုးမယ္ဆို သံုးလို႔ ရပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ ေန႔စဥ္ရက္ဆက္ မသံုးသင္႔ပါဘူး။ အိပ္ေဆးအေနနဲ႔ သံုးမယ္ဆိုရင္ေတာ႔ သိပ္သတိထားရပါလိမ္႔မယ္။ လနဲ႔ ခ်ီသြားရင္ စြဲသြားၿပီမို႔ ျဖတ္ရခက္တတ္ပါတယ္။ ဘာအတြက္ပဲသံုးသံုး ေလးပတ္ထက္ မပိုသင္႔ပါဘူး။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ ရက္ျခားပဲ သံုးသင္႔ပါတယ္။
ေဆးစြဲျခင္းေရာဂါ (Dependence syndrome) ရဲ႕ လကၡဏာေတြကေတာ႔ (ေယဘူယ်အားျဖင္႔ စြဲျခင္းအားလံုး တူပါတယ္)
၁၉၆၀ ႏွစ္မ်ားက စတင္ေပၚေပါက္လာတဲ႔ ဒိုင္ရာဇီပင္ သို႔မဟုတ္ ေဗလီယမ္ဟာ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္ေလာက္မွာ အဂၤလန္မွာ သံုးစြဲမႈ အထြတ္အထိပ္ကို ေရာက္ပါတယ္။ ဒီေဆးအတြက္ ေရးတဲ႔ ေဆးစာေပါင္း ၃၁ သန္း ရွိခဲ႔ပါသတဲ႔။ အမ်ားစုက အသက္ႀကီးတဲ႔သူေတြပါ။ ရင္တုန္လို႔၊ အိပ္မေပ်ာ္လို႔၊ ေရာဂါေပါင္းစံုနဲ႔ နာက်င္ကိုက္ခဲေနလို႔ စသျဖင္႔ အေၾကာင္းေတြနဲ႔ စတာေပါ႔။ သံုးေကာင္းေကာင္းနဲ႔ သံုးလာလိုက္တာ ႏွစ္ႏွစ္ အၾကာ ၁၉၈၁ က်မွ ဒီေဆးဟာ အရမ္း စြဲေစမွန္း သိလာၾကပါတယ္။
သူက လံုးလံုးလ်ားလ်ား မေကာင္းတဲ႔ ေဆးေတာ႔လည္း မဟုတ္ပါဘူး။ တက္တဲ႔အခါ (seizures) နဲ႔ ေမ႔ေဆးမေပးမီ (pre-medication) အတြက္ အသံုး၀င္ပါတယ္။ စိတ္ၿငိမ္ေဆးအျဖစ္လည္း ခဏ၊ စည္းကမ္းရွိရွိ သံုးမယ္ဆို သံုးလို႔ ရပါတယ္။ ဒါေပမယ္႔ ေန႔စဥ္ရက္ဆက္ မသံုးသင္႔ပါဘူး။ အိပ္ေဆးအေနနဲ႔ သံုးမယ္ဆိုရင္ေတာ႔ သိပ္သတိထားရပါလိမ္႔မယ္။ လနဲ႔ ခ်ီသြားရင္ စြဲသြားၿပီမို႔ ျဖတ္ရခက္တတ္ပါတယ္။ ဘာအတြက္ပဲသံုးသံုး ေလးပတ္ထက္ မပိုသင္႔ပါဘူး။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ ရက္ျခားပဲ သံုးသင္႔ပါတယ္။
ေဆးစြဲျခင္းေရာဂါ (Dependence syndrome) ရဲ႕ လကၡဏာေတြကေတာ႔ (ေယဘူယ်အားျဖင္႔ စြဲျခင္းအားလံုး တူပါတယ္)
- ေဆးကို မေသာက္ပဲ မေနႏိုင္ျခင္း၊ ေဆးကို မရမက ရွာေဖြ သံုးစြဲျခင္း (Craving or compulsion)
- လိုအပ္ေသာ အာနိသင္ ရရန္ ေဆး ပမာဏ တိုးေသာက္ရျခင္း၊ တစ္နည္းအားျဖင္႔ ေဆး မတိုးေတာ႔ျခင္း (Tolerance)
- ေဆး မေသာက္ရလွ်င္ ကတုန္ကရင္ႏွင္႔ ေဆးေသာက္မွ စိတ္ၿငိမ္ အိပ္ေပ်ာ္ျခင္း (Physiological withdrawal)
- ေဆးသည္သာ ဘ၀ကို စိုးမိုးထားၿပီး အျခားကိစၥမ်ားကို ပို၍ပို၍ စိတ္မ၀င္စားေတာ႔ျခင္း
- ေဆးသံုးစြဲျခင္းသည္ မေကာင္းမွန္းသိလ်က္ မရပ္ႏိုင္ပဲ ဆက္လက္ သံုးၿမဲသံုးေနျခင္း
စြဲသြားၿပီးမွ ျဖတ္ရတာ အင္မတန္ ခက္ခဲပါတယ္။ မျဖတ္ပဲထားေတာ႔လည္း ေဆးအာနိသင္က ေလ်ာ႔ေလ်ာ႔လာေတာ႔ တိုးတိုးေသာက္ရင္းနဲ႔ ေနာက္ဆံုး ေဆးလံုး၀ မတိုးတဲ႔ အဆင္႔ ေရာက္ေတာ႔ ျပန္ကန္တဲ႔ ဒါဏ္ (rebound) ခံရတာပါပဲ။ ေဆးရဲ႕ အာနိသင္တစ္ခုက အိပ္မက္မက္ေစတဲ႔ အိပ္စက္ျခင္းရဲ႕ အစိတ္အပိုင္းကို ဖိႏွိပ္ထားတာမို႔ ေဆးအာနိသင္ မျပႏိုင္ေတာ႔တဲ႔အခါ အိပ္မက္မ်ား တစ္ခါတရံ အိပ္မက္ဆိုးမ်ား မက္တတ္ပါတယ္။ ေဆးျဖတ္တဲ႔အခ်ိန္မွာလည္း ဒီျပႆနာ ရွိပါတယ္။ ေန႔ညအခ်ိန္ေတြမွား (Disorientation) ကေယာင္ကတန္းေတြျမင္ (Visual Hallucination) နဲ႔ ေတာ္ေတာ္ ခံစားရတတ္ပါတယ္။ ေစာေစာ ျဖတ္ရင္ ျပႆနာေၾကာ တိုတာေပါ႔။
ေဆးျဖတ္တဲ႔အခ်ိန္မွာ ေဆးရံု တက္ေကာင္း တက္ရပါမယ္။ ေဆးကိုလည္း မွ်င္းျဖတ္ရပါတယ္။ ဒီလိုမွ မဟုတ္ရင္ လူနာက မခံႏိုင္တာနဲ႔ ျပန္ခိုးသံုးတာတို႔၊ ေဆးရံုက ဆင္းေျပးတာတို႔ ့ျဖစ္တတ္လို႔ပါ။ လူနာရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္နဲ႔ ခံစားရမႈ ေ၀ဒနာပါ။ သူ မလိုက္ႏိုင္တာကို စာအုပ္ႀကီးအတိုင္း ဇြတ္လုပ္လို႔လည္း မရပါဘူး။ ဇြတ္လုပ္ရင္ ေအာင္ျမင္ဖို႔ နည္းပါတယ္။ ဒီကာလ တစ္ေတာက္ေလွ်ာက္လံုး မိသားစုရဲ႕ နားလည္မႈနဲ႔ ေဖးမမႈ အေရးႀကီးပါတယ္။
ဒီလို ျပႆနာ ေပးႏိုင္တဲ႔ ေဆးကို ျဖစ္ႏိုင္ရင္ မသံုးတာ အေကာင္းဆံုးပါ။ ကိုယ္႔သေဘာနဲ႔ ကိုယ္ေတာ႔ သာလို႔ေတာင္ မစသင္႔ေသးတယ္။ ပံုမွန္ ခဏသံုးစဥ္မွာလည္း မတည္႔တဲ႔လူေတြမွာ Paradoxical effect လို႔ ေခၚတဲ႔ ေျပာင္းျပန္အာနိသင္ ရတတ္ပါတယ္။ စိတ္ၿငိမ္ရမယ္႔အစား ပိုၿပီး ဂနာမၿငိမ္ ျဖစ္တာေပါ႔။ ေခါင္းမူးထိုင္းမိႈင္းတာလည္း ျဖစ္တတ္လို႔ ကားတို႔၊ စက္ပစၥည္းတို႔ မေမာင္း၊ မသံုးသင္႔ပါဘူး။
မရွင္းတာ၊ သိခ်င္တာ ရွိရင္ မွတ္ခ်က္ ထားခဲ႔ပါ။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
Reference:
Anderson, I. M., Reid, I. C. (ed.) (2006) Fundamentals of Clinical Psychopharmacology, Oxon: Informa Healthcare
World Health Organisation (1992) The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders, Geneva: WHO
ေဆးျဖတ္တဲ႔အခ်ိန္မွာ ေဆးရံု တက္ေကာင္း တက္ရပါမယ္။ ေဆးကိုလည္း မွ်င္းျဖတ္ရပါတယ္။ ဒီလိုမွ မဟုတ္ရင္ လူနာက မခံႏိုင္တာနဲ႔ ျပန္ခိုးသံုးတာတို႔၊ ေဆးရံုက ဆင္းေျပးတာတို႔ ့ျဖစ္တတ္လို႔ပါ။ လူနာရဲ႕ ခႏၶာကိုယ္နဲ႔ ခံစားရမႈ ေ၀ဒနာပါ။ သူ မလိုက္ႏိုင္တာကို စာအုပ္ႀကီးအတိုင္း ဇြတ္လုပ္လို႔လည္း မရပါဘူး။ ဇြတ္လုပ္ရင္ ေအာင္ျမင္ဖို႔ နည္းပါတယ္။ ဒီကာလ တစ္ေတာက္ေလွ်ာက္လံုး မိသားစုရဲ႕ နားလည္မႈနဲ႔ ေဖးမမႈ အေရးႀကီးပါတယ္။
ဒီလို ျပႆနာ ေပးႏိုင္တဲ႔ ေဆးကို ျဖစ္ႏိုင္ရင္ မသံုးတာ အေကာင္းဆံုးပါ။ ကိုယ္႔သေဘာနဲ႔ ကိုယ္ေတာ႔ သာလို႔ေတာင္ မစသင္႔ေသးတယ္။ ပံုမွန္ ခဏသံုးစဥ္မွာလည္း မတည္႔တဲ႔လူေတြမွာ Paradoxical effect လို႔ ေခၚတဲ႔ ေျပာင္းျပန္အာနိသင္ ရတတ္ပါတယ္။ စိတ္ၿငိမ္ရမယ္႔အစား ပိုၿပီး ဂနာမၿငိမ္ ျဖစ္တာေပါ႔။ ေခါင္းမူးထိုင္းမိႈင္းတာလည္း ျဖစ္တတ္လို႔ ကားတို႔၊ စက္ပစၥည္းတို႔ မေမာင္း၊ မသံုးသင္႔ပါဘူး။
မရွင္းတာ၊ သိခ်င္တာ ရွိရင္ မွတ္ခ်က္ ထားခဲ႔ပါ။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
Reference:
Anderson, I. M., Reid, I. C. (ed.) (2006) Fundamentals of Clinical Psychopharmacology, Oxon: Informa Healthcare
World Health Organisation (1992) The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders, Geneva: WHO
ႏုသြဲ႕ ခင္ဗ်ား ... က်န္းမာေရး ပညာေပး စာစုမ်ား သာ စုစည္း ထားတဲ့ ျပည္သူ႕ က်န္းမာေရး ဘေလာ့ မွာလည္း လာေရာက္ ပါဝင္ ေရးသား ေပးဖို႕ ဖိတ္ေခၚ ပါတယ္ ... ဒီမွာ ေရးတဲ့ အတိုင္း မိတၱဴ ပို႕ ေပး ရင္ လည္း ရပါတယ္ ခင္ဗ်ာ ... ဖိတ္ထား ခ်င္ပါတယ္ ... ေမးလ္ ေလး မစ ေပးပါ ခင္ဗ်ား ... :)
ReplyDeleteဖိတ္လိုက္ပါၿပီ ... ပ႐ိုဖိုင္ က ေတြ႕ လို႕ :P အဆင္ေျပသလို ဆက္လက္ ေဆာင္ ႐ြက္ ေပးပါ ခင္ဗ်ာ :)
ReplyDeleteဖိတ္ထားတာ လက္ခံၿပီးရင္ Blogger Dash Board ကေန တစ္ဆင့္ PHinMM မွာ NewPost လုပ္ ၿပီး ပို႕ လိုက္႐ံုပါပဲ ... :P
ReplyDeleteဖိတ္ၾကားမႈအတြက္ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ ပါ၀င္ဆင္ႏႊဲထားပါတယ္ :)
ReplyDeleteလာလည္ၿပီး comment ေပးသြားတာကို အထူး ေက်းဇူး တင္ပါတယ္။ ေနာင္လဲ အခ်ိန္ရရင္ လာလည္ပါ ခင္ဗ်ာ။
ReplyDeleteတို.က မစဲြ.ေန.တိုင္း မေသာက္ေပမဲ. စိတ္ဆင္းရဲရင္ ေသာက္ဘုိ. ၿကိူသိမ္းထားတာ ဘယ္ အထည္.းထဲ.မလဲ.
ReplyDeleteဟီရိၾသတပၸ - စာလံုးေပါင္းမွားရင္ ျပင္ေပးပါ။ ဟုတ္ကဲ႔၊ မၾကာခဏ လာဖတ္ႏိုင္ေအာင္ ႀကိဳးစားပါ႔မယ္။ ေက်းဇူး။
ReplyDeleteမခင္ဦးေမ - ဒီေလာက္ ေပ်ာ္ေအာင္ေနတတ္၊ ေတြးတတ္၊ ရင္ဖြင္႔စရာ အေပါင္းအသင္းေပါတာ ဒီေဆး လိုစရာအေၾကာင္း မျမင္ပါဘူး။ ဟာသ (Humour) ဟာ စစ္မွန္တဲ႔ ေလာကဓံကို ခုခံနည္း (healthy psychological defence mechanism) တစ္မ်ိဳးပါတဲ႔။ ကိုယ္ပိုင္ အရည္အခ်င္းေတြ ေကာင္းေနတာပဲ။ သိမ္းထားတာေတြ လႊင္႔ပစ္လိုက္ပါ။ သူမ်ား ေကာက္သံုးမွာစိုးလို႔ အမိႈက္ပံုးမွာ ဒီတိုင္း မပစ္ပါနဲ႔။ ေဆးဆိုင္ (pharmacy/ chemist's) မွာ ေသခ်ာ သြားအပ္လိုက္ေနာ္။ အေရးႀကီးလို႔ တိုင္ပင္ခ်င္ရင္ လွမ္းေအာ္လိုက္။ မခင္ဦးေမအတြက္ဆို Free consultation ေပးမယ္။ ဒဂယ္ေျပာဒါ :)
ေဒါက္တာေရ
ReplyDeleteကၽြန္ေတာ့္ေဝဒနာအရ အယားေျပေအာင္ Cetirizine hydrochloride (10mg) ေသာက္ျဖစ္ပါတယ္။ သူငယ္ခ်င္း ဆရာဝန္တစ္ေယာက္က ေသာက္ခိုင္းတာပါ။ တစ္လံုးနဲ႔တင္ အယားေျပသြားလို႔ ဆက္မေသာက္ေတာ့ပါဘူး။ ကၽြန္ေတာ္ ေဆးေတြအေၾကာင္း မသိပါဘူး။ ဒီႏိုင္ငံမွာေတာ့ အဲဒီေဆးက ကန္႔သတ္ေဆးဝါးထဲပဲ ပါလုိ႔လားမသိဘူး။ ၁၀လံုးပါတဲ့ တစ္ကဒ္ကို S$ 9.95 ေပးရပါတယ္။ အခုလို အက်ိဳးျပဳစာေပမ်ား ဆက္လက္ ေရးသားႏိုင္ပါေစခင္ဗ်ာ။
ေမတၱာျဖင့္
ေက်းဇဴ.း။ ခင္လိုက္ၿပီေနာ္.
ReplyDeleteကိုေတာင္ငူေရ...Cetirizine က Histamine လို႔ ေခၚတဲ႔ ယားေစတတ္တဲ႔ ကိုယ္တြင္းဓာတုပစၥည္းတစ္မ်ိဳးကို တန္ျပန္တဲ႔ ေဆးပါ။ သူက တစ္ေန႔မွ တစ္လံုးပဲ ေသာက္ရပါတယ္။ ၾကာရွည္ေသာက္ရန္ မလိုတတ္ပါ။ စြဲေစတတ္တဲ႔ ေဆးထဲလည္း မပါပါဘူး။ ဒီကေဆးဆိုင္ေတြမွာ ေဆးဘက္ပညာရွင္ (Pharmacist/ Chemist) ကို ေမးၿပီး over the counter (OTC) ၀ယ္လို႔ ရပါတယ္။ ေဆးစာ မလိုပါ။ စလံုးမွာေတာ႔ မသိပါ။ က်မေရးလိုက္တာ မတရား ေျခာက္သလိုေတာ႔ ျဖစ္မသြားဘူးလို႔ ေမွ်ာ္လင္႔ပါတယ္။ သတိေလးရွိေတာ႔ ေမးျမန္းဆန္းစစ္ၿပီးမွ ၀ယ္ျဖစ္၊ စနစ္တက် သံုးျဖစ္တာေပါ႔ေနာ။ က်န္းမာေရး ဗဟုသုတေရာ၊ တျခားစာေတြေရာ ဆက္ေရးျဖစ္မွာပါ။ ျမန္မာလိုရိုက္တာ မကၽြမ္းက်င္လို႔ ေတာ္ေတာ္ေတာ႔ ပင္ပန္း၊ ၾကာရွည္ပါတယ္။ ဆႏၵရွိလြန္းလို႔သာ။ ေနာင္ေတာ႔ တိုးတက္လာေကာင္းပါရဲ႕။ စိတ္ရွည္ၾကပါေနာ္။ အားေပးတာ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
ReplyDeleteမခင္ဦးေမေရ...ခင္ေၾကာင္းျပလိုက္တဲ႔ ပို႔စ္ http://khinoomay77.blogspot.com/2008/08/koyinnyein.html ကို ဖတ္ၿပီး ရီေနလို႔ ဒီမွာ အေၾကာင္းျပန္တာေတာင္ ေနာက္က်သြားတယ္။ ခြင္႔လႊတ္ :)
ဆရာမခင္ဗ်ာ
ReplyDeleteဒီ post ကို ျမန္မာေက်ာင္းသားစုဖိုရမ္မွာ ျပန္လည္ေဖာ္ျပခြင့္ျပဳပါ။ မူးယစ္ေဆးဝါးျဖတ္လိုသူတစ္ဦးက ေပးထားေသာေမးခြန္းအတြက္ အေျဖကိုလိုက္ရွာရင္းဒီ post ေလးကိုေတြ႕ လို႕ ပါ။ အျခားမူးယစ္ေဆးဝါးျဖတ္လိုသူမ်ားအတြက္ ထပ္မံေရးေပးေစခ်င္ပါသည္။ ျမန္မာေက်ာင္းသားစုဖိုရမ္ကိုလဲလာလည္ဖို႕ ဖိတ္ေခၚပါရေစ။
ေလးစားစြာျဖင့္
ျမန္မာေက်ာင္းသားစုဖိုရမ္
http://www.mmso.org/forum/index.php/topic,1426.0.html